Uzgent.be

De prostaat en de zaadblaasjes
U wordt binnenkort opgenomen op de hospitalisatieafdeling Urologie voor een radicale prostatectomie. Deze brochure wil u wegwijs maken in het verloop van uw hospitalisatie. De prostaat is een klier die onderaan de blaas, rondom de plasbuis en voor de endeldarm ligt (fig. 1). Deze klier is omgeven door het prostaatkapsel.
Hebt u nog vragen, dan kan u uiteraard bij de verpleegkundigen en uw behan-delend arts terecht.
De prostaat maakt een deel van het zaadvocht aan dat als voeding dient voor de zaadcellen en dat het overleven van de zaadcellen in het zure milieu van de Het personeel van de hospitalisatieafdeling en uw behandelend arts wensen u vagina mogelijk maakt. Dankzij de prostaat worden het prostaatvocht en de zaadcellen (=sperma) tijdens de ejaculatie naar buiten gestoten. Op het ogenblik van klaarkomen zorgt de blaashals ervoor dat de blaas afgesloten wordt, zodat het sperma niet in de blaas terecht komt.
De twee zaadblaasjes zijn verbonden met de prostaat. Ze liggen boven de pros- In de zaadblaasjes wordt ook een deel van het zaadvocht aangemaakt dat bij ejaculatie naar buiten wordt gestoten.
Fig. 1: de prostaat en de zaadblaasjes (afbeelding van www.gezondheidsplein.nl) 2 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 3
De lymfeklieren
De radicale prostatectomie
De lymfeklieren zijn verzamelpunten van witte bloedcellen die instaan voor de De ingreep die u zal ondergaan is een radicale prostatectomie, met andere weerbaarheid van het lichaam (=lymfocyten). woorden het wegnemen van de prostaat, de zaadblaasjes, een stukje van de blaashals en de plasbuis die doorheen de prostaat loopt. Nadien maakt de Lymfe is weefselvocht dat door de lymfeklieren wordt gefilterd. Via de lymfevaten uroloog weer een verbinding tussen de plasbuis en de blaas. komt de lymfe in de lymfeklier terecht (fig. 2). In de lymfeklier gaan de lymfocyten de vreemde stoffen die de lymfe meevoert, bestrijden. Bij het bestrijden van deze Wanneer de kans op uitzaaiing van de tumor naar de lymfeklieren groter is dan vreemde stoffen gaat de lymfeklier zwellen. Meestal gaat het om een infectie. Is 15%, worden tijdens deze operatie ook de lymfeklieren in de onderbuik weg- er echter kanker vastgesteld in het onderlichaam (blaas, prostaat, teelbal, penis) dan denkt uw arts bij zwelling van de lymfeklieren in eerste instantie aan een Uw arts zal de prostaat, de zaadblaasjes en eventueel lymfeklieren verwijderen uitzaaiing van de kanker. Kankercellen gaan immers meestal uitzaaien naar de en ze laten onderzoeken in een labo. Dit onderzoek is belangrijk om te weten in welk tumorstadium de prostaatkanker zich bevindt. Het labo kan ook vertellen of er al dan niet microscopische stukjes tumor gevonden werden op het snijvlak van de prostaat. Als er tumorcellen gevonden worden op het snijvlak, dan zal de uroloog u een bijkomende behandeling met uitwendige bestraling aanbevelen. Als de uroloog de lymfeklieren weggenomen heeft, kan het labo ze ook onder-zoeken om te weten of ze ingenomen zijn door kwaadaardige cellen of niet. Zijn de lymfeklieren aangetast dan kan de arts u een bijkomende behandeling voorstellen met uitwendige bestraling (=radiotherapie) of hormoontherapie.
Lymfeklieren hebben een belangrijke functie, maar zijn niet onmisbaar. Wanneer de arts de lymfeklieren in de onderbuik wegneemt, kan u daar tijdelijk last van hebben: uw benen, penis of balzak kunnen gezwollen zijn. De lymfe wordt moeilijker afgevoerd omdat lymfevaten beschadigd zijn en lymfeklieren weggenomen werden bij de ingreep. Uiteindelijk zal uw lichaam ervoor zorgen dat de lymfe uit uw benen hogerop in het lichaam gefilterd wordt door de overige lymfeklieren.
De ingreep kan op twee manieren gebeuren: via open heelkunde of “minimaal-invasieve” heelkunde. Open heelkunde is de klassieke aanpak. U krijgt dan een verticale insnede in de buik, vanaf het schaambeen tot onder de navel of een snede in de huid tussen de balzak en de aars. Als de ingreep met “minimaal-invasieve” heelkunde gebeurt, dan is dit laparascopisch robotgeassisteerd. In dit geval geeft de uroloog commando’s aan de robot, die de instrumenten beweegt. Bij deze “minimaal-invasieve” heelkunde krijgt u vijf kleine insnedes in de onder-buik. 4 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 5
Voorbereiding
doen op thuisverpleegkundigen, poetshulp, maaltijden aan huis of familiehulp. Wenst u deze ondersteuning, meld dit dan al aan de verpleegkundige op het moment dat u opgenomen wordt. De verpleegkundige zal dan een sociaal wer- Opname op de hospitalisatieafdeling
ker inschakelen om de nodige afspraken te maken.
Voor deze ingreep wordt u de avond voor de ingreep of de ochtend van de Als voorbereiding krijgt u de ochtend voor de ingreep een intiem toilet met een ingreep opgenomen op de hospitalisatieafdeling. U zal daar enkele dagen opge- ontsmettende zeep. Wordt u de avond voor de ingreep opgenomen, dan krijgt u nog een klein darmlavement, zodat de endeldarm vrij is van stoelgang. Wordt u laparascopisch robotgeassisteerd geopereerd, dan zal de ingreep Bij opname de avond voor de ingreep komt de anesthesist bij u langs om samen plaatsvinden in het O.L.V.-ziekenhuis in Aalst (Moorselbaan 164, 9300 Aalst). met u uw ziektevoorgeschiedenis te overlopen en om vragen te beantwoorden.
Uw uroloog uit het UZ Gent zal u daar opereren. Als u dat wenst, kan u de dag na de operatie met de ziekenwagen naar het UZ Gent gebracht worden. De ingreep
De opnameduur varieert van drie tot zeven dagen en is afhankelijk van uw alge-mene gezondheidstoestand en eventuele complicaties tijdens of na de ingreep. Op het ogenblik dat uw arts u naar de operatiezaal laat komen, geeft de Wanneer u laparascopisch robotgeassisteerd geopereerd bent, dan is de verpleegkundige u een operatiehemdje. U trekt dan alle andere kledij uit en verwijdert ook juwelen, kunstgebit, hoorapparaat of bril. De verpleegkundige U brengt nachtkledij, toilet- en wasgerief mee. Een paar pantoffels en eventueel brengt u met uw bed naar de bedhold (= wachtzaal voor patiënten die geopereerd Vergeet zeker niet de medicatie mee te brengen die u gewoonlijk thuis inneemt Voor de ingreep begint en u in slaap wordt gebracht, stelt de anesthesist u nog (liefst nog in de originele verpakking). Als u anti-emboolkousen heeft van een enkele vragen. Het is mogelijk dat u uw uroloog niet zal zien, omdat hij pas eerdere opname in het ziekenhuis, dan brengt u die ook mee. Als de arts u voorafgaande onderzoeken heeft laten ondergaan, zoals een bloedonderzoek, De ingreep duurt ongeveer twee tot vier uur. ECG van het hart en een longfoto, dan bezorgt u deze aan de verpleegkundige of secretaresse.
Na de ingreep
U wordt onder volledige verdoving gebracht voor de ingreep. Dit betekent dat u vanaf middernacht (vóór de ingreep) niets meer mag eten of drinken.
De verpleegkundige of secretaresse van de afdeling verwelkomt u en begeleidt u naar uw kamer. De verpleegkundige stelt u nog enkele vragen om de zorg zo Na de ingreep brengt de anesthesist u naar de post anesthesia care unit (PACU) of goed mogelijk op uw wensen af te stemmen. U krijgt te horen op welk tijdstip de uitslaapkamer. Hier volgen de verpleegkundigen u strikt op tijdens het ontwaken ingreep vermoedelijk zal plaatsvinden. Komt u de avond voor de ingreep binnen, uit de verdoving. U bent verbonden met een monitor waarop uw bloeddruk, dan is het tijdstip van de ingreep rond 19u gekend. pols en ademhaling gevolgd worden. Het is best mogelijk dat u zich niets meer herinnert van het verblijf op de PACU. De verpleegkundigen geven u ook de Op het moment van opname begint de ontslagvoorbereiding naar huis al. Als u voorgeschreven pijnstilling. Wanneer de anesthesist beslist dat het veilig is om na het ontslag uit het ziekenhuis thuis nog hulp nodig zou hebben voor lichaams- u terug naar de hospitalisatieafdeling te brengen, komen de verpleegkundigen verzorging of bepaalde huishoudelijke taken, dan kan u hiervoor een beroep 6 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 7
Terug op de kamer
Controleafspraak
Wanneer u terug op uw kamer bent, helpt de verpleegkundige u uw nachtkledij Tijdens deze controleafspraak op de polikliniek Urologie zal de uroloog u het aantrekken. U mag nog niet uit bed en u mag de eerste uren ook nog niets resultaat van het labo-onderzoek van de weggenomen lymfeklieren meedelen. drinken. De verpleegkundige zal u laten weten wanneer u opnieuw water mag Het labo heeft immers minimum zeven werkdagen nodig om de stukjes weg- genomen weefsel te onderzoeken. De uroloog zal ook de wonde van de ingreep inspecteren en vragen of u nog bepaalde ongemakken ondervindt.
U krijgt een infuus waarlangs vocht en pijnstilling worden toegediend. Naast de wond van de insnede(s) hebt u nog één of meerdere drains. Dit zijn zakjes of Als het labo de lymfeklieren negatief bevonden heeft, wil dit zeggen dat de lymfe- flesjes die met een slangetje verbonden zijn met uw lichaam om overtollig bloed klieren die de uroloog weggenomen heeft, vrij zijn van tumor.
en wondvocht af te voeren. Doorheen de plasbuis zit een sonde, een soepel Als de lymfeklieren positief zijn, betekent dit dat er kankercellen in de lymfeklieren buisje, waardoor de urine uit de blaas in een zakje afloopt. Zolang u een sonde gevonden zijn. Uw arts zal u vertellen hoeveel lymfeklieren er aangetast zijn. hebt, moet u dus niet gaan plassen. U krijgt een sonde om de verbinding die de Mogelijks stelt de uroloog nog een aanvullende behandeling voor (=adjuvante uroloog gemaakt heeft tussen de plasbuis en de blaas te laten genezen.
behandeling) met radiotherapie of hormoontherapie. Hiervoor zal hij u Dagelijks krijgt u spuitjes met een bloedverdunner toegediend in de onderhuid. We doen dit ter preventie van klontervorming van het bloed. U draagt ook lange anti-emboolkousen. Opvolging
De uroloog komt de dag na de ingreep bij u op de kamer langs. Als u al Na de operatie zal de uroloog uw PSA verder laten opvolgen. Wanneer uw voldoende eet en drinkt zal hij, afhankelijk van hoe u zich voelt, beslissen om het prostaat weggenomen is, zal uw PSA zakken tot 0 ng/ml. Uw PSA mag eventueel infuus te verwijderen. Aan de verpleegkundige geeft hij opdracht om de drains te nog langzaam stijgen tot 0,20 ng/ml. Vanaf meer dan 0,20 ng/ml is sprake van verwijderen wanneer de hoeveelheid gedraineerd bloed en wondvocht afneemt.
herval en zal uw uroloog nieuwe onderzoeken plannen om na te gaan waaraan de PSA-stijging te wijten is. Meestal gaat het om een lokaal herval en zal de arts De verpleegkundige zal u stimuleren om de ochtend na de ingreep al uit bed te u radiotherapie, eventueel in combinatie met hormoontherapie, voorstellen. In komen. Een snelle mobilisatie vermindert immers het risico op complicaties ten dit geval is genezing nog altijd het doel van de behandeling.
gevolge van bedrust. De eerste dagen na de ingreep zal de verpleegkundige u ook helpen bij de dagelijkse lichaamsverzorging. Deze hulp wordt geleidelijk aan afgebouwd en u wordt aangemoedigd om deze zorg weer zelf op te nemen, in Vroege complicaties
het vooruitzicht van het ontslag naar huis.
Vroege complicaties zijn nevenwerkingen die tijdens of kort na de opname kunnen voorkomen. Deze nevenwerkingen komen weinig voor. Uw arts en verpleegkundige zullen u nauwgezet opvolgen om deze nevenwerkingen De arts beslist wanneer u naar huis kan gaan. Voor u naar huis gaat, krijgt u van de secretaresse of verpleegkundige een controleafspraak bij uw uroloog. Als u geopereerd bent met open heelkunde, zal de sonde na twee weken ver- Nabloeding
wijderd worden op de polikliniek Urologie. Bent u laparascopisch robotgeassis- Een bloeding na het verwijderen van de prostaat is mogelijk omdat de pros- teerd geopereerd, dan wordt de sonde al na één week verwijderd. taat een sterk doorbloed orgaan is. Als er een lichte bloeding optreedt, dan zal de verpleegkundige van de afdeling u van nabij opvolgen door onder andere 8 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 9
bloeddruk en pols regelmatig te controleren. Soms is de bloeding iets heviger Leefstijl
en heeft u nood aan een bloedtransfusie. Zeer uitzonderlijk moet de uroloog opnieuw een korte ingreep doen om het bloeden te stelpen.
Voeding en vocht
Wondinfectie
De dag na de ingreep krijgt u lichtverteerbare voeding om de spijsvertering weer op gang te laten komen. Elke wonde kan infecteren, ook een operatiewonde. Een geïnfecteerde wonde is rood, pijnlijk, warm, opgezet en soms komt er etter uit. In het geval van een infectie Nadien mag u weer een gewoon voedingspatroon aannemen. Kies voor gezonde zal de arts antibiotica voorschrijven en eventueel de wonde wat openmaken. en gevarieerde voeding. Drinken maakt daar een belangrijk deel van uit. Tracht Wondverzorging door een thuisverpleegkundige is dan noodzakelijk.
Urineweginfectie
Beweging
Omdat u een blaassonde (gehad) hebt, bestaat er een groter risico dat u een De dag na de ingreep laat de verpleegkundige u al uit bed komen. Beweging is urineweginfectie ontwikkelt. Een urineweginfectie uit zich door tekenen van een belangrijk om complicaties ten gevolge van bedrust, zoals klontervorming in het blaasontsteking en koorts. In dat geval start de uroloog antibiotica op. Als u bloed, doorligwonden, constipatie en longontsteking te voorkomen.
geen blaassonde meer hebt, uit een urineweginfectie zich door pijnlijk plassen, Het rechtkomen uit bed of het rechtstaan vanuit een stoel kan de eerste week dikwijls moeten plassen, kleine plasjes, haast hebben om op tijd op het toilet te nog pijnlijk zijn. Om recht te komen uit bed, draait u zich op uw zij en duwt u zich recht met één hand op de matras. Zo maakt u bij het rechtkomen meer gebruik van de kracht in uw armen dan van uw buikspieren. Blaaskrampen
Twee weken na de operatie mag u lichte huishoudelijke taken opnemen. Vanaf Blaaskrampen zijn pijnlijke samentrekkingen van de blaas of een voortdurend zes weken na de operatie mag u uw normale taken weer verrichten. Met zware gevoel te moeten plassen. Dit wordt meestal veroorzaakt door de blaassonde. arbeid of intensief sporten wacht u best tot zes weken na de operatie. Sport De blaas wil dit vreemd voorwerp immers uitstoten. bouwt u langzaam weer op en tijdens het sporten luistert u naar de signalen die Om de blaaskrampen te verminderen, drinkt u best minimum 1,5 liter water per uw lichaam u geeft, zoals pijn en vermoeidheid.
dag. Zijn de klachten te erg, dan kan de arts u medicatie voorschrijven zodat uw blaas als het ware rustiger wordt. Deze medicijnen moeten stopgezet worden Zelfzorg
op de dag dat de blaassonde verwijderd wordt.
Diepe veneuze trombose
Verblijfsonde
Diepe veneuze trombose wil zeggen dat er zich een bloedklonter gevormd heeft Zie brochure ‘Naar huis met een sonde doorheen de plasbuis’.
in de diepe aders van uw benen. U loopt een verhoogd risico om deze ziekte te krijgen doordat u geopereerd bent in het kleine bekken en weinig mobiel bent.
Wondverzorging
Er worden een aantal preventieve maatregelen genomen om diepe veneuze Als de verbanden droog blijven, hoeven de wond(en) van de insnede en de trombose te voorkomen: u draagt lange anti-emboolkousen, krijgt spuitjes met drains niet dagelijks verzorgd te worden. Dit betekent immers dat de wond bloedverdunning en we vragen u de dag na de operatie al uit bed te komen. droog en (bijna) gesloten is. U mag de verbanden die de verpleegkundige van de hospitalisatieafdeling aanbracht laten zitten.
10 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 11
Douchen is mogelijk wanneer u over het verband een waterafstotend verband Laattijdige complicaties
aanbrengt, zodat de wonden droog blijven. Deze verbanden bestaan in steriele en onsteriele versie. Wanneer het verband over het huidige verband wordt De operatie heeft een aantal nevenwerkingen. Laat u niet afschrikken door de gekleefd, is een onsteriel verband voldoende. Een bad mag u echter pas nemen opsomming hieronder. Hoogstwaarschijnlijk zal u niet van al deze nevenwer- nadat u op controle geweest bent bij de arts en u de toestemming krijgt om te kingen last krijgen. De ernst van de nevenwerkingen verschilt van persoon tot persoon en is onvoorspelbaar. Hebt u last van één of meerdere nevenwerkingen, spreek er dan over met uw arts.
Als de wond echter vocht, bloed of ander wondvocht afgeeft, dient ze dagelijks door een thuisverpleegkundige verzorgd te worden. De verpleegkundige krijgt Onvruchtbaarheid en droge orgasmes zijn nevenwerkingen waar u zeker mee instructies van de arts en zal opvolgen of de wondgenezing optimaal verloopt. Indien nodig zal hij/zij u aanraden om de (huis)arts te contacteren.
Minder voorkomende nevenwerkingen zijn een strictuur op de verbinding plasbuis-blaas, ongewild urineverlies en erectiele dysfunctie.
Het is normaal dat u in de week na de ingreep nog pijn hebt ter hoogte van de Onvruchtbaarheid - droog orgasme
operatiestreek. Deze pijn moet geleidelijk aan afnemen. Doordat tijdens de operatie de prostaat en de zaadblaasjes worden verwijderd, U mag uiteraard pijnstilling nemen om deze pijn te bestrijden.
worden de zaadcellen en het zaadvocht niet naar buiten gestoten bij het klaarkomen. U zal dus een droog orgasme krijgen. U zal met andere woorden bij het klaarkomen geen sperma hebben. Het orgasme kan aanwezig blijven, maar het gevoel zal veranderen.
Oedeem of vochtopstapeling in één of beide benen, penis, balzak of schaam- De teelballen blijven wel ter plaatse, dus u blijft mannelijke hormonen aanmaken en zaadcellen produceren. De zaadcellen geraken echter niet meer op een Als u last hebt van oedeem in de benen, legt u uw benen op een voetbankje natuurlijke manier tot bij de eicel. Dit betekent dat u onvruchtbaar bent.
wanneer u neerzit. Met de benen hoger dan het onderlichaam slapen helpt ook om het vocht vlotter te laten afvoeren naar de overige lymfevaten en –klieren.
Strictuur op de verbinding plasbuis-blaas
Hebt u een gezwollen penis en/of balzak, probeer die dan ook in hoogstand te Een strictuur is een vernauwing op de plaats waar de arts de verbinding brengen bij neerzitten of liggen. Doe dit door een opgerolde handdoek tussen gemaakt heeft tussen de plasbuis en de blaas. Deze vernauwing wordt uw benen te leggen waarop de penis en balzak kunnen rusten. Bij rechtoplopen veroorzaakt door een overmatige vorming van littekenweefsel of ‘wild vlees’. Een kan u een aansluitende slip dragen, waardoor het vocht in de penis en de balzak dergelijke vernauwing komt voor bij 1 tot 10% van de mannen die een radicale naar dieper in het lichaam wordt gedraineerd. Soms kan het oedeem zo sterk aanwezig zijn in de penis, dat het tijdelijk onmogelijk is om de voorhuid achteruit te trekken en weer over de eikel te schuiven. In dit geval trekt u de voorhuid niet De klachten bij een strictuur in de urinebuis zijn uiteenlopend: soms zijn er weinig achteruit tot de penis voldoende ontzwollen is. klachten, zoals een verminderde straal bij het plassen, maar ook een volledige afsluiting van de blaas is mogelijk, waardoor u plots niet meer kan plassen. Een strictuur moet in de eerste plaats opgevolgd worden. Als u een vernauwing hebt maar geen of weinig klachten, dan zal de uroloog u opvolgen en pas ingrijpen op het moment dat de strictuur u last berokkent. Als behandeling noodzakelijk is, kan de strictuur opengerokken (=gedilateerd) of ingesneden worden. Dit gebeurt 12 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 13
via de plasbuis. Geven deze behandelingsmethoden onvoldoende resultaat, dan De oorzaak van de erectiele dysfunctie is de beschadiging van één of beide zal de uroloog een urethroplastie of een herstel van de plasbuis doen.
zenuwbundels die instaan voor de erectie. Deze zenuwbundels liggen tegen de Ongewild urineverlies
Wanneer de tumor klein is, niet tegen de rand van het prostaatkapsel ligt en Normaal zorgen de binnenste en de buitenste sluitspier ervoor dat de urine in de een laag risico vormt tot herval of uitzaaiing, dan kan de uroloog zenuwsparend blaas blijft tijdens de vullingsfase. Bij het wegnemen van de prostaat wordt de opereren. Als beide zenuwbundels kunnen gespaard blijven, behoudt 32 tot binnenste sluitspier (= blaashals) weggenomen. Enkel de buitenste sluitspier of 86% van de mannen zijn erecties. Als de uroloog één zenuwbundel kan sparen, bekkenbodemspier blijft behouden. Die moet er nu alleen voor zorgen dat u de dan heeft nog 13 tot 56% van de mannen erecties. Worden beide zenuwen urine tussen twee plassen door kan ophouden.
beschadigd dan is een spontane erectie niet meer mogelijk.
Het ongewild urineverlies (= incontinentie) kan gaan van enkele druppels per dag Tot twee jaar na de operatie is verbetering mogelijk.
tot een voortdurend verlies van urine.
Wanneer één of beide zenuwen gespaard bleven, kan de arts medicatie Bij het verwijderen van de blaassonde na 1 of 2 weken heeft bijna iedere man voorschrijven om de erecties op gang te brengen of te verbeteren. Merknamen last van urineverlies. Na drie maanden heeft nog 40 tot 50% last. Een half jaar na van deze medicijnen zijn Levitra®, Viagra®, Cialis®.
de operatie heeft nog 20 tot 30% ongewild urineverlies en na één jaar 5 tot 15%. Zijn de zenuwen niet gespaard of geven de medicijnen onvoldoende resultaat Blijft het urineverlies langer dan één jaar aanhouden, dan mag u verwachten dat dan zijn nog andere behandelingen mogelijk zoals injecties in het zwellichaam het definitief is. Het urineverlies kan dus verbeteren of verdwijnen in het jaar na van de penis, een vacuümpomp of een prothese. De erectieprothese kan pas één jaar na de operatie ingeplant worden.
Bij ongewild urineverlies krijgt u een reeks van 9 sessies voorgeschreven bij Zijn erecties voor u belangrijk om uw seksualiteit te beleven, spreek er dan over een kinesist gespecialiseerd in bekkenbodemoefeningen. Eventueel wordt deze behandeling nog eens herhaald. Levert dit onvoldoende resultaat, dan kan de uroloog, één jaar na de ingreep, een kunstsluitspier of een netje ter ondersteu-ning van de plasbuis plaatsen. In afwachting van beterschap of behandeling kan u opvangmateriaal dragen. Hebt u last van enkele druppels urineverlies, dan draagt u een incontinentie-verband. Is het urineverlies erger, dan kan u een voorschrift vragen voor een condoomcatheter. Dit is een huls die over de penis geschoven wordt en die verbonden is met een zakje dat u op uw been, onder uw kledij draagt. Voor de condoomcatheter is een terugbetaling voorzien, voor de incontinentiever-banden jammer genoeg niet. De verpleegkundige kan u advies geven over de verschillende opvangmaterialen.
Erectiele dysfunctie
Erectiele dysfunctie is het voortdurende of terugkerende onvermogen om een erectie te krijgen of te behouden die voldoende is voor seksuele betrekkingen. Erectiele dysfunctie wordt in de volksmond vaak impotentie genoemd.
14 Radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie 15
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens-bestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toe-stemming van het UZ Gent. Universitair Ziekenhuis GentDe Pintelaan 185 - 9000 GentTel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00

Source: http://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/PIB_Radicale_prostatectomie.pdf